İSTANBUL (AA) - GÜLSELİ KENARLI - Pasifik Okyanusu'nda araştırmalarını sürdüren Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsünden bilim insanları, 2 bin 500 metre derinlikte meydana gelen nadir bir volkanik patlamaya saatler içinde tanıklık ederek önemli verilere ulaştı.
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel'in liderliğinde çalışan araştırma ekibi, Avrupa Araştırma Konseyi (ERC) tarafından desteklenen ve TÜBİTAK Ufuk Avrupa programı aracılığıyla yürütülen "DeepTrace" projesi kapsamında, uzaydaki yaşamın ipuçlarını araştırmak amacıyla derin denizlerde ışığın hiç ulaşmadığı yaşam alanlarını inceliyor.
ODTÜ ekibi, 2,4 milyon avro bütçeli proje kapsamında 36 gün süren ve R/V Atlantis gemisi ile Alvin denizaltı dalışlarının ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) tarafından fonlandığı araştırma seferinde, ABD'deki Delaware Üniversitesi ve Rensselaer Politeknik Enstitüsünden bilim insanlarıyla birlikte görev aldı.
Pasifik'teki Tica hidrotermal bacasına 28 Nisan'da yapılan, işletimi ve operasyonu ABD Woods Hole Oşinografi Enstitüsü tarafından yürütülen dalışta deniz tabanındaki hidrotermal bacaların çevresindeki canlı yaşamı gözlemlendi. Ancak bir gün sonra aynı noktada gerçekleştirilen dalışta, bölgenin taze lav tabakasıyla kaplandığı ve ekosistemin büyük ölçüde yok olduğu tespit edildi.
Volkanik patlama sonrasında sıcaklığı 400 dereceyi aşan aşırı ısınmış su çıkışları gözlemlenirken Alvin denizaltısıyla yapılan dalış, güvenlik sınırlarının aşılması üzerine kontrollü bir şekilde sonlandırıldı.
Tica hidrotermal bacasının 1991'den bu yana düzenli olarak izlendiği ve yaklaşık her 15-20 yılda bir patlama yaşandığı bilinirken patlama ilk kez bu denli yakından ve doğrudan izlenmiş oldu.
Yücel ve ekibi, deniz altındaki volkanik patlamadan saatler sonra yaşananlara anbean tanıklık eden az sayıdaki bilim insanı arasında yer aldı.
- "Patlamanın etkilerini hemen dalışlarla inceleme fırsatı yakaladık"
AA muhabirinin sorularını yanıtlayan Yücel, seferin son günlerinde, gerçekleşeceği zamanı asla tahmin edemeyecekleri derin deniz volkan patlamasının hemen ardından bölgede bulunduklarını ve bu olayın etkilerini denizaltı dalışlarıyla inceleme fırsatı yakaladıklarını söyledi.
Doğu Pasifik Sırtı'ndaki Tica bölgesine yaptıkları sefer sırasında hidrotermal bacalardan örnek alma ve veri toplama amacında olduklarını anlatan Yücel, 28 Nisan'ı 29 Nisan'a bağlayan gece bölgede volkanik bir patlama yaşandığını aktardı.
Sefer sırasında şahit oldukları derin deniz volkanı patlamasının daha önce ancak dolaylı verilerle tespit edilebilen bir olay olduğunu belirten Yücel, önceki patlamaların sonuçları aylar sonra gözlemlenebilirken bu kez patlamanın etkilerini hemen dalışlarla inceleme fırsatı yakaladıklarını vurguladı.
Ertesi sabah yapılan dalışta, patlamadan sadece birkaç saat sonra yeni soğumuş lavları gözlemlediklerini bildiren Yücel, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu gözlem dünya biliminde ilk defa yapılıyor. Derin deniz volkanik patlamasının hemen ardından, birkaç saat sonra, yapılan ilk doğrudan gözlem olarak bilim dünyasında bir ilki temsil etti. Bu bize büyük bir fırsat sağladı. Bir volkanik patlamanın hidrotermal sıvı çıkışının derin denize nasıl yayıldığını belgeledik. Aldığımız örnekler bize bambaşka bir çerçeve çizdi. Çünkü ilk defa bir volkanik patlamadan hemen sonra taze olarak nelerin, hangi kimyasal türlerin oluştuğu, nasıl izlerin olabileceği gibi soruların yanıtı neredeyse altın bir tepside geldi önümüze. Olayın kendisi bize, çığır açıcı bir doğa olayını tanıtma, bilim dünyasına anlatma şansı verecek."
- "İlk adımımız örneklerimizin elemental analizi olacak"
Seferin sonunda böyle bir olayın yaşanmasını şans olduğunun altını çizen Yücel, patlamanın öncesi ve sonrasına ait örnek setleri ile verilerin ellerinde bulunmasının, bilimsel açıdan çok değerli bir karşılaştırma imkanı sunduğunu ifade etti.
Yücel, uzun vadede sistemin nasıl değiştiğinin ayrı bir çalışmanın konusu oluşturduğu, buzlu ve okyanus dünyalarla karşılaştırmalar açısından da ellerindeki verilerin büyük bir potansiyel taşıdığı değerlendirmesinde bulundu.
Hem sıvı hem de partikül örneklemesi yaptıklarına değinen Yücel, şu bilgileri paylaştı:
"Farklı hidrotermal bacaların nasıl partikül ürettiğine dair 200'e yakın filtre örneğimiz, 600'e yakın su örneğimiz var. Partikül ile özellikle nano türlere odaklanmış karakterizasyon laboratuvarımızda hemen hemen bütün elementleri ölçeceğiz ve bunların birbiriyle ilişkilerine bakacağız. İlk adımımız örneklerimizin elemental analizi olacak. Özellikle hidrotermal baca sıcaklıkları, basınç, pH'lar, bunlar partikül kompozisyonu nasıl etkiliyor? Partikül kompozisyonu ne belirliyor? Oradaki partiküller ile biyolojinin pek bulunmadığı alanlardaki partiküller nasıl karşılaştırılır? Bunlara bakacağız."
Yücel, hidrotermal bacaların volkan patlamasında ve öncesinde nasıl organik bileşikler yaydığı ile ilgili ODTÜ'de yapılacak inorganik analizlerin, ABD'de Delaware ve Rensselaer Politeknik Enstitüsünde yürütülecek analizlerle birleştirilerek ilk defa bu kapsamda bir veri seti oluşturulacağını kaydetti.
Berlin Teknik Üniversitesiyle de işbirliği yapacaklarını belirten Yücel, topladıkları örnekleri, Almanya'da yeni oluşturulan bir okyanus dünyalar simülatöründe inceleyeceklerini sözlerine ekledi.